Sie sieht aus wie eine Mischung aus Gottesanbeterin und Heuschrecke, bewegt sich lautlos durch trockenes Grasland und ist eine der größten und seltensten Insekten Europas: die Große Sägeschrecke (Saga pedo).
Von HB-Redakteur Jorgos Kontos
Natur & Umwelt – Dieses faszinierende Tier gehört zur Familie der Laubheuschrecken, lebt räuberisch und ist besonders durch ihre ungewöhnliche Fortpflanzung und ihr beeindruckendes Jagdverhalten bemerkenswert. Vor allem im Mittelmeerraum, darunter auch in Griechenland, findet sie geeignete Lebensräume. Ihr verborgenes Leben, die rein weibliche Fortpflanzung und ihre ökologische Rolle machen sie zu einem Paradebeispiel für biologische Anpassung und Evolution.
Die Große Sägeschrecke wird zwischen 7 und 9 Zentimeter lang und zählt damit zu den größten Vertretern ihrer Ordnung. Charakteristisch sind ihre langen Fühler, die grüne bis braune Grundfarbe mit einem hellen Seitenband sowie die dornenbewehrten Beine, mit denen sie Beutetiere packt und festhält. Die auffällig lange, seitlich abgeflachte Legeröhre (Ovipositor) dient zur Eiablage in den Boden. Auch ihre Fortpflanzung ist besonders: Bis auf wenige Ausnahmen pflanzt sich Saga pedo ausschließlich parthenogenetisch fort – aus unbefruchteten Eiern entstehen weibliche Nachkommen.
Die Larven (Nymphen) schlüpfen im Frühjahr, meist nach zwei oder mehr Wintern, und ähneln den adulten Tieren bereits stark. Die Entwicklung verläuft über sechs Häutungen, wobei erst mit der letzten die Legeröhre ihre endgültige Länge erreicht.
Saga pedo ist ein aktiver Jäger und ernährt sich fast ausschließlich räuberisch – eine Seltenheit unter den Heuschrecken. Sie erbeutet vor allem andere Insekten wie Heuschrecken und Grillen, greift diese mit den bedornten Vorder- und Mittelbeinen und drückt sie gegen den Brustbereich. Sogar die gefürchtete Europäische Gottesanbeterin fällt gelegentlich ihrer Angriffslust zum Opfer. Diese Raubzüge machen sie zu einem wichtigen Regulator im Ökosystem.
Die Große Sägeschrecke bevorzugt offene, trockene Lebensräume wie Busch- und Grasländer, besonders auf kalkhaltigem Untergrund. Typisch sind wenig bewachsene, wärmebegünstigte Hanglagen, oft mit spärlicher Vegetation. Ihr Verbreitungsgebiet erstreckt sich von den Mittelmeerländern über das südliche Mitteleuropa (u.a. Wallis, Neusiedler See), Südosteuropa bis in den Nahen und Mittleren Osten sowie nach Kasachstan.
In Griechenland ist die Große Sägeschrecke insbesondere in den südlichen und zentralen Regionen nachgewiesen worden. Typische Fundorte sind lichte Macchien, Karstlandschaften und grasreiche Hänge, etwa in der Peloponnes oder auf der Chalkidiki. Hier findet sie ideale Bedingungen: ein mildes Klima, strukturreiche Vegetation und ausreichend Beutetiere. Der Bestand gilt jedoch auch dort als gefährdet, da Lebensraumverlust durch Bebauung, Landwirtschaft und Brände zunimmt.
Lange Zeit ging man davon aus, dass es bei Saga pedo keine Männchen gibt – bis im Juli 2005 in der Schweiz erstmals ein Exemplar entdeckt wurde. Die Sichtung war eine wissenschaftliche Sensation. Bis dahin galten alle bekannten Populationen als rein weiblich. Das Auftauchen eines Männchens stellt bisherige Annahmen über die Fortpflanzung der Art infrage und zeigt, wie wenig wir über diese verborgene Jägerin tatsächlich wissen. (jk)
The Great Bush-cricket – Grassland Huntress and European Rarity
It looks like a mix between a praying mantis and a grasshopper, moves silently through dry grasslands, and is one of Europe’s largest and rarest insects: the Great Bush-cricket (Saga pedo).
This fascinating creature belongs to the family of bush-crickets, lives a predatory lifestyle, and is especially notable for its unusual form of reproduction and impressive hunting behavior. It finds suitable habitats primarily in the Mediterranean region, including Greece. Its hidden life, exclusively female reproduction, and ecological role make it a prime example of biological adaptation and evolution.
The predatory Great Bush-cricket (Saga pedo) is one of the largest species among European insects, measuring between 7 and 9 centimeters. It is characterized by its long antennae, green and brown coloration with a pale side stripe, and thorned legs used for catching and holding prey. The distinctly long, laterally flattened ovipositor is used to deposit eggs in the soil. Most remarkably, Saga pedo reproduces through parthenogenesis: the females lay unfertilized eggs that develop into female offspring.
The nymphs hatch in spring—often after two or more winters—and already resemble adult individuals. They undergo six molts, with the ovipositor reaching full length only after the final one.
Saga pedo is a predatory insect, a rarity among grasshoppers. It hunts and consumes other insects, primarily grasshoppers and crickets. These are caught with the thorny front and middle legs and held tightly against the chest. Even adult female praying mantises (Mantis religiosa) can be overpowered. This predatory behavior makes Saga pedo an important regulator in its ecosystem.
The Great Bush-cricket favors dry, open habitats such as bushlands and grasslands, typically on calcareous soils. Common are warm, sparsely vegetated slopes with loose vegetation. The species ranges from Mediterranean countries, through southern Central Europe (e.g., the Swiss Valais, Austria’s Neusiedler See), across Southeastern Europe, and eastward to the Middle East and Kazakhstan.
In Greece, Saga pedo has been recorded in central and southern areas. Typical habitats include light macchia, karst landscapes, and grassy hillsides, such as in the Peloponnese and Chalkidiki. These locations offer ideal conditions: mild climate, structured vegetation, and a sufficient supply of prey. However, even in Greece, the species is considered threatened due to habitat destruction caused by urbanization, agriculture, and wildfires.
It was long believed that Saga pedo populations consisted exclusively of females. This changed in July 2005, when a male individual was observed in Switzerland—a scientific sensation. Until then, all known populations reproduced only parthenogenetically. The discovery of a male challenges the long-standing assumptions about the species’ reproduction and highlights how much remains to be discovered about this secretive predator.
Η Μεγάλη Σαγηνοτρίξα – Κυνηγός των Λιβαδιών και Σπανιότητα της Ευρώπης
Μοιάζει με ένα μείγμα ανάμεσα σε αλογάκι της Παναγίας και ακρίδα, κινείται αθόρυβα μέσα από ξηρά λιβάδια και είναι ένα από τα μεγαλύτερα και σπανιότερα έντομα της Ευρώπης: η Μεγάλη Σαγηνοτρίξα (Saga pedo).
Αυτό το συναρπαστικό είδος ανήκει στην οικογένεια των δενδρόκριδων, ζει αρπακτικά και ξεχωρίζει για τον ασυνήθιστο τρόπο αναπαραγωγής του και την εντυπωσιακή κυνηγετική του συμπεριφορά. Βρίσκει κατάλληλους βιότοπους κυρίως στη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Η κρυφή ζωή της, η αποκλειστικά θηλυκή αναπαραγωγή και ο οικολογικός της ρόλος την καθιστούν εξαιρετικό παράδειγμα βιολογικής προσαρμογής και εξέλιξης.
Η αρπακτική Μεγάλη Σαγηνοτρίξα (Saga pedo) είναι ένα από τα μεγαλύτερα είδη εντόμων στην Ευρώπη, με μήκος 7 έως 9 εκατοστά. Ξεχωρίζει για τις μακριές της κεραίες, το πράσινο χρώμα της με μια ανοιχτόχρωμη ρίγα στα πλάγια και τα αγκαθωτά πόδια της, τα οποία χρησιμοποιεί για να συλλαμβάνει και να συγκρατεί θηράματα. Η μακριά, πλατύσχημη ωοθέτη χρησιμοποιείται για την εναπόθεση αυγών στο έδαφος. Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της είναι η παρθενογένεση: τα θηλυκά γεννούν γονιμοποίητα αυγά, από τα οποία εκκολάπτονται μόνο θηλυκά άτομα.
Οι νύμφες εκκολάπτονται την άνοιξη – συχνά μετά από δύο ή περισσότερους χειμώνες – και μοιάζουν ήδη με τα ενήλικα άτομα. Υποβάλλονται σε έξι εκδύσεις, με την ωοθέτη να αποκτά το πλήρες μήκος της μόνο μετά την τελευταία.
Η Saga pedo είναι αρπακτικό έντομο, κάτι σπάνιο για ακρίδες. Κυνηγά και καταναλώνει άλλα έντομα, κυρίως ακρίδες και γρύλους. Τους συλλαμβάνει με τα αγκαθωτά πρόσθια και μεσαία πόδια και τους πιέζει πάνω στο στήθος. Ακόμη και ενήλικα θηλυκά άτομα της Αλογάκι της Παναγίας (Mantis religiosa) μπορούν να καταβληθούν. Αυτή η συμπεριφορά καθιστά τη Saga pedo σημαντικό ρυθμιστή στο οικοσύστημά της.
Η Μεγάλη Σαγηνοτρίξα προτιμά ξηρά και ανοιχτά περιβάλλοντα, όπως θαμνώδεις και χορτολιβαδικές περιοχές, συνήθως σε ασβεστολιθικά εδάφη. Τυπικές θέσεις εμφάνισης είναι θερμές πλαγιές με αραιή βλάστηση. Η εξάπλωσή της περιλαμβάνει τις μεσογειακές χώρες, τη νότια Κεντρική Ευρώπη (π.χ. το ελβετικό Βαλαί, η λίμνη Neusiedler στην Αυστρία), τα Βαλκάνια, καθώς και περιοχές έως τη Μέση Ανατολή και το Καζακστάν.
Στην Ελλάδα, η Saga pedo έχει καταγραφεί κυρίως στη νότια και κεντρική χώρα. Τυπικοί βιότοποι είναι οι φωτεινές μακκίες, τα καρστικά τοπία και οι πλαγιές με χαμηλή χορτοκάλυψη, όπως στην Πελοπόννησο και στη Χαλκιδική. Οι περιοχές αυτές προσφέρουν ιδανικές συνθήκες: ήπιο κλίμα, ποικιλία βλάστησης και άφθονη λεία. Ωστόσο, και στην Ελλάδα η Saga pedo θεωρείται απειλούμενο είδος, λόγω της απώλειας φυσικών βιοτόπων από την οικιστική ανάπτυξη, την εντατική γεωργία και τις πυρκαγιές.
Για πολλά χρόνια θεωρούνταν ότι ο πληθυσμός της Saga pedo αποτελείται αποκλειστικά από θηλυκά άτομα. Αυτό άλλαξε τον Ιούλιο του 2005, όταν εντοπίστηκε ένα αρσενικό άτομο στην Ελβετία – μια επιστημονική ανακάλυψη μεγάλης σημασίας. Μέχρι τότε, η αναπαραγωγή θεωρούνταν καθαρά παρθενογενετική. Η ανακάλυψη αρσενικού ατόμου αμφισβητεί τις καθιερωμένες αντιλήψεις για την αναπαραγωγή του είδους και υπογραμμίζει πόσα ακόμη έχουμε να μάθουμε για αυτόν τον μυστηριώδη κυνηγό.